تربت کربلا از منظر فقها :

افزون بر آثار وجودي و برکات انقلاب امام حسين (ع) درهر چه منتسب به ايشان است آثار و ثمراتزيادي نهفته شده از جمله در تربت آن حضرت که در اينجا از ديدگاه فقها به آن مي پردازيم .

فقيهان بزرگ شيعه همواره در کتب فتواي و استدلالي خويش مطالبي را در باره تربت امام حسين (ع) مورد توجه قرار داده اند[1] .

1 – حرمت اهانت : تربت سيد الشهدا در ميان تمامي خاکها از امتياز و برتري برخوردار است زيرا با خون خدا (ثار ا...) آميخته و عجين شده است . از اين رو جاي شگفتي نيست که خداوند ارزش و عظمتي زياد بدان بدهد تا آنجا که شفاي درد دردمندان محل سجود عاشقان و عارفان موجب در امان ماندن جان مسافران سبب آمرزش مردگان و برکت زندگي نوزادان قرار گيرد .

از اين رو بديهي است که منظر فقه اهانت به آن حرام و هر کاري که از ان بي احترامي انتزاع شود جايز نيست .

روايات در اين باره بسيار است در کتاب شريف جامع احاديث الشيعه با بي را با نام " حرمه التوهين بتربه قبرالحسين و ماور عقوبه من رهنها " منعقد کرده است . و در آن حديث طولاني را گزارش کرده مبني بر اين که شخصي به جهت بي احترامي به تربت سيد الشهدا گرفتار عذاب و آتش الهي شده است . [2]

فقها نيز فتوا برحرمت اهانت بر تربت سيد الشهدا داده اند فقيهاني که بر عروه حاشيه دارند اين مسئله را پذيرفته و بر آن حاشيه زده اند .

2 – استجاب برداشتن کام نوزادان :

روايات فراواني ار ائمه (عليهم السلام ) گزارش شده مبني بر اين که کام نوزادان را درابتداي تولد با تربت سيد الشهدا تبرک کنيد از جمله " عن الحسين بن ابي العلاء قال سمعت ابا عبدالله (ع) يقول : حنکوا اولادکم بتربته الحسين فانها امان – حسين پسر ابي علا مي گويد شنيدم امام صادق (ع) مي فرمود : کام فرزندانتان را با تربت سيد الشهدا برداريد زيرا تربت آن حضرت سبب درامان بودن است " [3]

صاحب وسائل الشيعه نيز بابي را تحت عنوان " استجاب الستشفاء بتربه الحسين (ع) ... و تحنيک الولاد ... " گشود و درآن چهار روايت آورده است .[4]

ديگر فقها از جمله شيخ انصالري نيز يکي از مستحبات درباره اولاد را تحنيک با آب فرات وتربت سيد الشهدا مي داند . [5]

 3 – سجده بر تربت سيد الشهدا (ع) و تهيه تسبيح :

بي شک با ارزش ترين اعمال زندگي انسانها عبادت و پرستش معبود با فضيلت ترين عبادات نماز و از بهترين اجزا و افعال نماز سجده است و از سوئي محبوب ترين سجده آن است که با تربت سيد الشهدا باشد مبناي اين مطلب روايات بسياري است که در کتاب هاي حديثي گزارش شده است . از جمله شيخ حر عاملي بابي را بعنوان " استجاب السجود علي تربه الحسين (ع) ... " گشود و چهار حديث در آن آورده است از جمله " محمد بن علي بن الحسين قال قال الصادق (ع) السجود علي طين قبر الحسين ينور الي الارضين السبعه "

شيخ صدوق مي گويد امام صادق فرموده است : سجده بر تربت حسين (ع) تا زمين هفتم را نوراني مي کند . " [6]

استجاب سجده بر تربت امام حسين (ع) داده اند فقهاني که بر عروه حاشيه دارند در اين مسئله حاشيه نزده اند و آن را پذيرفته اند .

بهترين وسيله ياد خدا ذکر و ياد زباني حضرت حق است . درروايات تاکيد شده اگر اين ذکر زباني همراه با تسبيح تهيه شده از تربت سيد الشهدا باشد – از ثواب و معنويت بيشتري برخوردار است . در کتاب جامع احاديث الشيعه با بي را تحت عنوان " استجاب اتخاذ السبحه خصوصا من تربت الحسين و التبيح بها ودارتها " و من کانت معه سبحه من طين فبر الحسين (ع) کتب مسبحا وان لم يسبح بها شيخ صدوق مي گويد : "امام صادق فرموده است هر کس با او تسبيحي از خاک قبر امام حسين (ع) باشد جزو تسبيح گويان نوشته مي شود هرچند تسبيح نگويد . [7]

4 – استشفا به تربت سيد الشهدا :

روايات وارده در اين مورد فراوان است در کتاب جامع احاديث الشيعه بابي را با نام " باب الستشفاء  بتربته الحسين (ع) و التبرک بها و تقبيلها و جواز الکلها الاستشفاء " منعقد و شش روايت منعقد و شش روايت را نقل کرده است از جمله : " عن محمد بن سليمان البصري عن ابيه عن ابي عبد الله (ع) قال في طين قبر الحسين (ع) الشفاء من کل داء و هو الدواء الا کبر محمد پسر سليمان بصري از پدرش نقل مي کند امام صادق (ع) فرموده : خاک قبر امام حسين (ع) شفاي هر دردي است و بزرگترين دارو همان است . [8]

 فقها با اين که خوردن خاک هر چند ناچيز را حرام مي دانند در مورد تربت سيد الشهدا فتوا به  جواز داده اند .

محقق حلي دراين باره فرموده است " خوردن خاک هر چند اندک حلال نيست مگر تربت سيد الشهدا پس خوردن آن به قصد استشفا جايز است [9].

5 – مخلوط کردن با حنوط :

يکي از احکام و واجبات در مراسم بعد از مرگ عبارت است از : حنوط [10] .

رواياتي وارد شده بر اين که حنوط با تربت سيد الشهدا مخلوط شود . شيخ حر عاملي بابي را تحت عنوان " استحباب وضع التربه الحسينه مع الميت في الحنوط ... ) منعقد کرده و رواياتي را گزارش کرده از جمله : " محمد بن عبد الله بن جعفر الحميري – قال کتبت الي الفقيه (ع) اسئله عن طين القبر يوضع مع الميت في القبر هل يجوز ذلک ام لاء فأ جاب و قرئت التواضع و منه نسخت ) توضع مع الميت في قبره و يخلط ان شاء الله جعفر حميري م يگويد : طي نامه اي از فقيه (امام زمان ) پرسيدم : خاک قبر امام حسين را همراه با مرده در قبر مي گذارند آيا جايز است ؟ آن حضرت پاسخ داد (من خودم پاسخ را با مهر شريف خواندم و از آن نسخه برداري کردم با ميت در قبر:

بي ترديد قبريکي از مکان هاي پر از وحشت و ترس است و در اين مکان انسان ها نيازمند به انيس و مونس و اميد است که از جمله چيزهايي که مي تواند اميد و مونس مرده در قبر باشد نوشتن آيات و شهادتين بر کفن ميت و يا گذاشتن تربت همراه با ميت در قبر باشد صاحب عروه در مقام بيان استجاب تکفين ميت مي فرمايد : " بهتر اين است که دعاهاي مذکور (قرآن  جوشن کبير حديث سلسله الذهب ) با تربت قبر سيد الشهدا نوشته شود " [11].

همچنين شيخ حر عاملي بابي را تحت عنوان " استجاب وضع التربه الحسينه مع الميت في الحنوط و الکفن و في القبر " منعقد کرده و از جمله روايات آن باب عبارتست از : ( ... ان الارض لا تقبل هذاه لانها کانت تعذب الله اجعلوا في قبرها شيئا من تربه الحسين (ع) ففعل ذلک بها تسترها الله تعالي امام صادق (ع) مي فرمايد : همانا زمين اين زن را نمي پزيرد ( زني که زنا کار بوده و فرزندانش را مي کشت ) زيرا زمين خلق خدا را به عذاب الهي گرفتار مي کند در قبر آن زن مقداري از تربت امام حسين (ع) را در آن بگذاريد سپس اين کار را کردند خداوند بوسيله زمين زن را پوشاند [12].

7 – استحباب خوردن تربت در عصر عاشورا و افطار با تربت در عيد فطر :

در فرهنگ و معارف شيعي روز عاشورا از اهميت فراواني برخوردار است و آداب و احکامي دارد از جمله گفته شده زيارت سيد الشهدا خوانده شود و آشاميدن آب و خوردن غذا ترک شود تا بعد از ظهر سپس مقداري از تربت سيد الشهدا خورده شود . شيخ طوسي در اين باره مي نويسد :" چون روز عاشورا رسيد از خوردن غذا و نوشيدن آب خودداري کن تا بعد ازظهر سپس اندکي از تربت سيد الشهدا تناول کن " [13] .

شيخ حر عاملي بابي را تحت عنوان " استحباب الفطار يوم الفطر علي تمر و توبه حسينيه " منعقد نموده و در آن رواياتي گزارش شده است از جمله " علي بن محمد النوفلي قال قلت لابي الحسين (ع) اني افطرت يوم الفطر علي طين و تمر فقال جمعه برکه و سنه : علي پسر محمد نوفلي مي گويد : محضر امام رضا (ع) عرض کردم همانا روز عيد فطر با تربت سيد الشهدا و خرما افطار کردم . پس آن حضرت فرمود : برکت و سنت (استحباب ) را همراه کرده اي " [14] .

شيخ طوسي هم در کتاب  مصباح خوردن مقداري تربت سيد الشهدا (ع) را در عصر عاشورا و عيد فطر و عيد قربان جايز دانسته است . [15]

8 – همراهي تربت براي امام از خطر :

در جامع احاديث الشيعه بابي را بعنوان " استحباب تربه الحسين (ع) للامان و دفع اانحراف " منعقد کرده و در آن رواياتي را که مربوط به اين مدعا است گزارش کرده : از جمله : " عن الصادق (ع ) : ... اذا اراد احدکم ان يکون امنا من کل خوف فليا خذالسبحه من تربته ... ثم يضعها في جيبه فان فعل ذلک في الغداه فلا يزال في امان الله حتي العشاء و ان فعل ذلک في العشاء فلا يزال في امان الله حتي الغداه : امام صادق (ع) مي فرمايد : ..  هر گاه شخصي از شما بخواهد از هر گونه ترس و وحشت بدور باشد از تربت سيد الشهدا تسبيح درست کند ... سپس آن را در جيب خود قرار دهد اگر اين کار در صبح انجام گيرد تا شب در امان است و اگر در شب اين کار انجام گيرد تا صبح در امان است . [16]

9 – همراهي تربت با اثاثيه :

همان گونه که مستحب است مقداري از تربت سيد الشهدا همراه مسافر باشد همچنين رواياتي دلالت دارد که قرار دادن مقداري از تربت سيد الشهدا در ميان اثاثيه سفارش و تاکيد شده است در کتاب جامع احاديث روايتي از محمد پسر عيسي يقطيني آمده است که مي گويد ( امام رضا برايم مقداري لباس فرستاد ... در ميان لباسها مقداري خاک ديدم از مامور پرسيدم : اين خاک ها چيست ؟ گفت : امام رضا هيچ گاه اثاث را به جايي نمي فرستند مگر اينکه در آن  مقداري از خاک قبر امام حسين (ع) قرار مي دهد . سپس فرستاده آن حضرت گفت : امام رضا (ع) مي فرمايد : اين خاک موجب حفظ اثاث است انشا الله . [17]

10 – غسل براي برداشتن تربت :

غسلهاي مستحب زياد است از جمله غسل براي برداشتن تربت سيد الاشهدا (ع) صاحب عروه در مقام شمارش غسل هاي مستحب مي نويسد " الثاني عشر : لللا خذ تربه قبر الحسين (ع) : دوازدهم غسل براي عروه  حاشيه زده اند درباره اين مسئله نزده و آن را نپذيرفته اند . [18]

10 – غسل قصر و اتمام نماز در کربلا :

بيشتر فقها در چهار مکان فتوا داده اند که مسافر مخير است ميان تمام و يا قصر خواندن نماز و اين نيست جز فضيلت و اهميت آن چهار مکان از جمله اين مکان ها حاير ( حرم ) حسيني است – صاحب عروه مي فرمايد : " اقوااين است که مسافر در چهار مکان ميان خواندن قصر و يا تمام و اين چهار مکان عبارتند از :

مسجد الحرام – مسجد النبي – مسجد کوفه و حاير حسين ... ) [19] فقهايي که بر عروه حاشيه دارند در اين مسئله اختلاف نکرده اند .

ابتداي آفرينش تربت کربلا :

در نظام آفرينش ترتيب خاصي حاکم است و تقدم و تاخر پديده ها بدون جهت نيست . در ميان خاکها زمين کعبه گر چه سابقه بيشتري نسبت به ساير زمينها دارد ولي زمين کربلا در آفرينش بر همه زمينها حتي کعبه مقدم است . آـري با اينکه کعبه از ارزش معنوي خاصي برخوردار است ولي قابل قياس با زمين کربلا نيست و زمين کربلا از آن برتر و حرمتش بيشتر است .

امام سجاد (ع) فرمودند :" خداي عز و جل پيش از آفريدن زمين کعبه زمين کربلا را حرم امن و مبارک قرار داد و بيست و جهار هزار سال پيش از آفريدن کعبه کربلا را عنوان حرم (خاص خويش ) بر گزيد و آن را برترين و والاترين زمين بهشت گردانيد آن بهترين منزل و مسکني بود که خداوند اولياي خويش را در ان جاي خواهد داد. [20]

ابن ابي جمهور را احسائي گويند :" از معصومين عليهم السلام روايت شده است : هنگاميکه خداي تعالي زمين مکه را آفريد زمين مکه خوشحال و مسرور گرديد خداي تعالي به او خطاب کرد : اي کعبه آرام باش . اگر نبود سرزميني که کربلا نام دارد تو را نمي آفريدم . " [21]

امام حسين (ع) فرمودند : " روزي که خداوند عزوجل زمين را گسترانيد اين محل را در کربلا براي من برگزيد و آن را پناهگاه شيعيان ما قرار داد آن جا امان است براي شيعه در دنيا و آخرت " [22]

مرحوم عماد الدوله مي گويد : " با اخبار زيادي که در دست داريم خاک کربلا بر زمين مکه رجحان دارد و روز عرفه عنايات لم يزلي حق به طرف زوار قبرستان حسين (ع)  و سپس به حجاج مکه مي گردد . بايد اعتراف کرد تمام اين فضايل زمين مکه براي زمين کربلا به تواتر احاديث نبوي صد بلکه هزار چندان است . زيرا رشته عبادات و طواف اطراف کعبه در سال يک موسم است ولي در کربلا هر روز و هر شب دعا و نماز و ذکات آنجا قطع نمي شود .

يک سلام با معرفت به سيد الشهدا (ع) مساوي با 99 حج که شخص پيامبر  (ص ) به نص فرمان خويش کرده باشد .

اينها افاضات الهي براي تدارک و جبران فداکاري حسين  (ع) است که بايد تا روز قيامت همه دنيا در همه اعصار از محضر مبارک حسين  (ع) و برکات خاک او بهرمند گردند .

تربت کربلا خمير مايه وطنيت بدن امام حسين  (ع) :

خداي عزوجل انسان را از خاک آفريده است چنانجه در قران مجيد اشاره فرموده است از فرمايشهاي خاندان وحي و تنزيل " عليهم السلام " استفاده مي شود که هر انسان از خاک محل دفن خويش آفريده است .

مرحوم کليني در اصول کافي بابي را در اين زمينه عنوان فرموده است در آنجا از امام باقر  (ع) يا امام صادق  (ع) نقل مي کند :

" من خلق من تربه دفن فيها "

" هرانساني از خاکي آفريده شده است که در نهايت همانجا به خاک سپرده خواهد شد " [23]

در روايتي از حضرت رسول اکرم  (ص ) آمده است . هنگامي که خداوند متعال آدم را آفريد زمين نزد خداومند شکوه و گلايه کرد که از خاک او برداشته و کم شد ! خداي عزوجل وعده کرد که آنچه از زمين گرفته شده به او برگردانده شود پس هر که بميرد حتما در خاکي که از آن آفريده شده دفن خواهد شد[24] .

مرحوم شيخ صدوق نقل مي کند : " از امام محمد باقر سئوال شد چرا انسان جايي بدنيا آمده و در جاي ديگري از دنيا مي رود ؟

 حضرت فرمودند : " زيرا خداوند تبارک و تعالي مردم را از خاک روي زمين آفريده است از اين رو هر کس به تربت خويش بازگشت مي کند . [25]

از اين اصل کلي استفاده مي شود که بدن مبارک امام حسين  (ع) نيز از خاک سرزمين مقدس کربلا آفريده شده است گرچه خلقت نور آن حضرت سالها قبل از خلق بدن مبارک ايشان بوده است .

علاوه براين در روايات مختلف آمده است کسي که مهر و تربت حضرت امام حسين  (ع) را بفروشد به منزله اين است که اعضاء و جوارح آن حضرت را فروخته و حرام بوده و گناهي است بزرگ و البته دليل آن هم با توجه به روايات قبلي واضح است .

حقيقت سجده بر تربت امام حسين  (ع) :

سجده نهايتت خضوع وخشوع انسان در پيشگاه خداي بي همتاست . در وصيتهاي پيامبر  (ص ) به اباذر غفاري آورده است : " اي اباذر هيچ انساني پيشانيش را براي خدا بر هيچ نقطه اي از زمين نگذاشت مگر اينکه آن نقطه از زمين روز قيامت شهادت مي دهد که خدايا اين شخص بر روي من ترا سجده کرد " کسي که معناي عبوديت را دريافته باشد و خود را بنده حق تعالي بداند هيچ گاه در مقابل دستورهاي او چون و چرا يي نمي کند .

امام صادق  (ع) فرمودند : " هرگز زيانکار نشد کسيکه حقيقت سجده را درک کرد و فهميد براي چه و براي که سجده مي کند حتي اگر در تمام عمرش يک مرتبه باشد چون حالت و افکارش عوض مي شود و مسير زندگيش خدايي مي شود " .

حال اگر اثبات شود که او دوست دارد اين سجده برخاک قبر سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبد الله الحسين  (ع) باشد منافاتي با عبادت نماز گزار ندارد . خداي حکيم و دانا چنين اراده فرمودهکه ياد و نام حضرت سيد الشهدا  (ع) که زنده کننده نماز و عبادت است زنده بماند .

مگر او نبود که با نماز جماعتي که در روز عاشورا و در زير رگبار تير و نيزه و سنگ بر پاداشت نماز را زنده و عبادت را احيا کرد و در حاليکه باران بلا از هر طرف وجودش را در بر گرفته بود نه تنها خم به ابرو نياورد بلکه خدا را شکر و بندگان خدا را نيز دعا کرد :

شمر گويد گوش کردم تا چه خواهد از خدا               جاي نفرين زير لب ديدم دعا دارد حسين

و مگر او نبود که با وجود آن همه درد و بلا و رنج و ابتلا بازشاکرانه و عاشقانه در گودال قتلگاهش گودالي که از همه تاريخ نيز بزرگتر است چنين صلا بر دعا بلند کرده بود :

" الهي رضا بقضائک و تسليما لامرک لا معبود سواک يا غياث المستغيثين "

وضو خون غسل خون محراب طاعت خون             خدارا با چنين حالتي عبادات لذتي دارد

آخر ميان عابد و معبود عاشق و معشوق چه واسطه اي بهتر از اين و چه رمزي گويا تر از اين مي شود پيدا کرد که جاي تربت پاک ثارالله را بگيرد . زيارت و تربت و تسبيح کربلا ياد کرد عاشورا است . که شريعه شهادت طلبي ما هميشه جوشان نگه داشته و درياي دلها بيدار و لايق را با اخلاص تمام و در خط خدا به فروش و فروزش وا داشته است تا باشد که در سايه سار خون خدا و خلوص خويش زمين و آسمان را پراز نور و صفا گردانند .

شيعه هيچ گاه تربت را معبود خود قرار نداده است و غير خدا را سزاوار پرستش نمي داند همچنانکه همه مسلمانان عالم به سوي کعبه نماز مي گذارند بي آنکه کعبه را پرستيده باشند . [26]

شيخ طبرسي از امام صادق  (ع) روايت مي کند که فرمودند :" سجده بر تربت حضرت سيد الشهدا  (ع) حجابهاي هفتگانه را دريده و پاره مي کند . [27]

شيخ طوسي و قطب راوندي از معاويه بن عمار نقل مي کند :" امام صادق  (ع) کيسه اي از ديباي زرد رنگ داشت که در آن تربت امام حسين  (ع) را گذاشته بود و هنگام نماز آن خاک را بر سجاده ريخته و بر آن سجده مي کردند ." و ديگر اينکه در ميان شيعه معروف است از خاک مقدس کربلا و از تربت کنار قبر سيد الشهداء خاک بر مي دارند و آن را لوح درست کرده و غالبا بر آن سجده مي کنند .